Bu soru-cevap metni, diskalkuli (gelişimsel diskalkuli) hakkında genel bilgilendirme sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Burada yer alan bilgiler tıbbi veya psikolojik tanı yerine geçmez. Herhangi bir kuşkunuz varsa mutlaka uzman bir eğitimci, psikolog veya çocuk psikiyatristi ile görüşünüz. Diskalkuli yaşayan çocukların ve yetişkinlerin uygun destek ve müdahale programlarıyla akademik ve sosyal yaşamlarında anlamlı iyileşmeler elde edebilmeleri mümkündür.

1. Diskalkuli (Gelişimsel Diskalkuli) Nedir?

Soru: Diskalkuli ne anlama gelir ve hangi alanlarda güçlük yaratır?
Cevap: Diskalkuli, matematiksel becerilerin gelişiminde, zeka düzeyi veya aldığı eğitime göre beklenenin belirgin şekilde altında kalınmasıyla karakterize bir öğrenme güçlüğüdür. Özellikle sayı duygusu (sayının değerini ve büyüklüğünü anlama), temel aritmetik işlemler (toplama, çıkarma, çarpma, bölme), problem çözme ve günlük hayatta kullanılan ölçü, para ve zaman kavramlarını anlamada kalıcı veya geçici zorluklar yaşanabilir.

2. Diskalkuli Toplumda Ne Sıklıkla Görülür?

Soru: Diskalkuli hangi yaş grubunda ve hangi sıklıkla karşımıza çıkar?
Cevap: Diskalkuli, okul çağı çocuklarında yaklaşık %3 ila %6 oranında görülmektedir. Belirtiler erken çocukluk döneminde ortaya çıkabileceği gibi, kimi zaman akademik yük arttıkça (örneğin ilkokulun ilerleyen sınıfları veya ortaokul) daha belirgin hale gelebilir.

3. Diskalkulinin Belirtileri Nelerdir?

Soru: Diskalkulisi olan bir çocuğu hangi belirtilerden tanıyabilirim?
Cevap: Yaygın belirtiler arasında şunlar sayılabilir:

• Temel aritmetik işlemlerde zorluk (özellikle toplama, çıkarma, çarpma, bölme).
• Çarpım tablosu ve basit formülleri hatırlamada güçlük.
• Saat okumada, para üstü hesaplamada veya takvim kullanımında zorlanma.
• Sayıları sıralama, okuma ve yazma esnasında tutarsız veya hatalı performans.
• Sayıların büyüklüğünü, sırasını veya değerini sezgisel olarak anlamada güçlük.

4. Diskalkulinin Nedenleri Nelerdir?

Soru: Diskalkulinin genetik ve nörolojik sebepleri var mıdır?
Cevap: Araştırmalar, diskalkulinin ortaya çıkmasında genetik ve nörolojik faktörlerin önemli rol oynadığını gösterir. Özellikle beynin sayı işlemleriyle ilgili bölgelerinde (intraparietal sulkus, paryetal lob) yapısal veya işlevsel farklılıklar görülebilir. Bunun yanı sıra, yetersiz eğitim koşulları, dikkat eksikliği, düşük sosyoekonomik durum gibi etkenler de belirtileri ağırlaştırabilir.

5. Diskalkuli ve Zeka Arasındaki İlişki Nasıldır?

Soru: Diskalkuli yaşayan çocukların zekâ seviyelerinde düşüklük var mıdır?
Cevap: Diskalkuli zeka geriliği anlamına gelmez. Diskalkulili bireylerin genel zekâ düzeyleri çoğunlukla normal veya normalin üzerindedir. Sorun, matematikle ilgili belirli beyin süreçlerindeki zorluktan kaynaklanır; bu nedenle diğer alanlarda (örneğin dil veya mantık) sorun yaşanmayabilir.

6. Diskalkuli ve Diğer Öğrenme Güçlükleri Bir Arada Görülebilir mi?

Soru: Diskalkuli disleksi veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile birlikte olabilir mi?
Cevap: Evet, diskalkuli sıklıkla disleksi (okuma güçlüğü) veya DEHB gibi başka öğrenme veya dikkat bozukluklarıyla birlikte görülür (komorbidite). Özellikle okuma güçlüğüne sahip çocuklarda matematiksel kavramları anlamak ve problem çözme talimatlarını takip etmek de zorlayıcı hale gelebilir.

7. Diskalkuli Tanısı Nasıl Konulur?

Soru: Diskalkuli teşhisi için kullanılan değerlendirme yöntemleri nelerdir?
Cevap: Teşhis için çok boyutlu bir değerlendirme yapılır. Öncelikle çocuğun bilişsel profili (IQ, dikkat, bellek, görsel-uzamsal beceriler) değerlendirilir. Ardından standart testlerle temel aritmetik beceriler, problem çözme, sayı hissi ve diğer matematiksel alt beceriler ölçülür. Öğretmen geri bildirimleri, aile öyküsü ve gözlemler de tanıyı destekler.

8. Diskalkuli Yaşam Boyu Devam Eder mi?

Soru: Diskalkuli kalıcı mıdır, yoksa zaman içinde düzelebilir mi?
Cevap: Diskalkuli çoğu zaman kalıcı bir durumdur. Uygun eğitim müdahaleleri ve destek programlarıyla bireyin matematik becerilerini geliştirmesi mümkün olsa da bazı zorluklar yetişkinlikte de sürebilir. Erken teşhis ve doğru müdahale, uzun vadede olumlu ilerleme sağlamada çok etkilidir.

9. Diskalkulinin Akademik ve Sosyal Hayata Etkileri Nelerdir?

Soru: Diskalkuli çocuğun okul başarısını ve sosyal yaşantısını nasıl etkiler?
Cevap: Diskalkuli, temel aritmetik işlemleri öğrenememe nedeniyle matematik derslerinde başarısızlığa yol açabilir. Bu başarısızlık, özgüven ve motivasyon kaybına, sınav kaygısına ve hatta akademik başarının genel olarak düşmesine neden olabilir. Sosyal hayatta ise para hesabı, zaman yönetimi, alışveriş, yol tarifi gibi günlük matematiksel becerilerde güçlükler ortaya çıkar ve bu da bireyin bağımsızlık duygusunu etkileyebilir.

10. Diskalkulisi Olan Bir Öğrenciye Sınıf İçinde Nasıl Destek Olabilirim?

Soru: Bir öğretmen olarak diskalkulili öğrencilere ne tür uyarlamalar yapmam gerekir?
Cevap: Şu uygulamalar yararlı olabilir:

1. Ek Zaman ve Ekstra Tekrar: Sınavlarda ve ders etkinliklerinde ek süre tanımak.
2. Görsel ve Somut Materyaller: Küpleri, abaküsleri veya dijital uygulamaları kullanarak konuyu somutlaştırmak.
3. Adım Adım Rehberlik: Özellikle problem çözmede, işlem basamaklarını sade ve açık şekilde sunmak.
4. Tekrarlı Pratik ve Geri Bildirim: Öğrencinin hatalı olduğu noktaları hızlıca düzeltmek ve olumlu pekiştirme sağlamak.

11. Ebeveynler Evde Nasıl Yardımcı Olabilir?

Soru: Evde çocuğumun matematik öğrenmesine katkıda bulunmak için hangi yöntemleri kullanmalıyım?
Cevap:

• Oyunlaştırma: Evde mutfak ölçülerini, market alışverişini veya günlük hesaplamaları bir oyuna dönüştürmek.
• Tekrarlı Alıştırma: Kısa süreli ama düzenli tekrarlar yapmak.
• Pozitif Motivasyon: Başarıları ne kadar küçük olursa olsun övgü ve teşvikle desteklemek.
• Teknoloji Desteği: Çocuğun seviyesine uygun matematik uygulamaları veya bilgisayar oyunları kullanmak.

12. Erken Müdahale Neden Önemlidir?

Soru: Diskalkuliyi erken yaşta tespit etmenin önemi nedir?
Cevap: Erken tanı ve müdahale, çocuğun temel matematik becerilerindeki açıkları daha hızlı kapatmasını sağlar. Eğitim hayatının ilk yıllarında zorluklar aşılmazsa, ileriki sınıflarda daha karmaşık matematik konularıyla karşılaşıldığında özgüven kaybı ve başarısızlık riski artar. Ayrıca, etkin müdahale stratejilerine erken dönemde başlamak, çocuğun akademik ve sosyal uyumunu kolaylaştırır.

13. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP) Nasıl Düzenlenir?

Soru: Diskalkulili öğrenciler için BEP hazırlarken hangi unsurlara dikkat edilmelidir?
Cevap: Bir BEP hazırlarken:

1. Öğrencinin Bilişsel Profili: Çalışma belleği, dikkat, işlem hızı, görsel-uzamsal beceriler ve dil becerileri değerlendirilmelidir.
2. Hedef Belirleme: Öğrencinin güçlü ve zayıf yönlerine göre kısa ve uzun vadeli hedefler konulmalıdır.
3. Ölçme-Değerlendirme: Düzenli aralıklarla gelişimin izlenmesi ve BEP’in güncellenmesi gerekir.
4. Çoklu Öğretim Yöntemleri: Somut materyaller, dijital araçlar, bireysel veya küçük grup çalışmaları gibi farklı yöntemler harmanlanmalıdır.

14. Diskalkulinin Beyin Temelli Açıklaması Nedir?

Soru: Diskalkuliye neden olan beyin bölgeleri veya sinirsel mekanizmalar hangileridir?
Cevap: Araştırmalar, sayısal işlemde önemli rol oynayan paryetal kortekste ve özellikle intraparietal sulkus (IPS) bölgesinde yapısal ve fonksiyonel farklılıkların diskalkulide etkili olduğunu göstermiştir. Bu bölgedeki nöronal aktivite, sayısal büyüklükleri algılama ve işlemeden sorumludur. Ayrıca, frontal korteksin de dikkat ve çalışma belleği gibi genel bilişsel süreçler üzerinden diskalkuliye katkıda bulunabileceği düşünülmektedir.

15. Diskalkuli Müdahalesi Ne Kadar Etkilidir?

Soru: Diskalkulide uygulanan özel eğitimler veya terapiler sonuç veriyor mu?
Cevap: Evet, bireyselleştirilmiş eğitim ve bilişsel destek programları uygulandığında ilerleme kaydetmek mümkündür. Özel olarak tasarlanmış matematik müfredatları, yoğun tekrar, görselleştirme teknikleri ve bilişsel stratejiler (örneğin çalışma belleğini güçlendiren egzersizler) olumlu sonuçlar doğurabilir. Ancak başarı düzeyi kişiden kişiye farklılık gösterir; süreklilik ve motivasyon büyük önem taşır.

KAYNAKÇA

• Alarcón, M., DeFries, J. C., Light, J. G., & Pennington, B. F. (1997). A twin study of mathematics disability. Journal of Learning Disabilities, 30(6), 617–623.

• Barbaresi, W. J., Katusic, S. K., Colligan, R. C., Weaver, A. L., & Jacobsen, S. J. (2005). Math learning disorder: Incidence in a population-based birth cohort, 1976–82, Rochester, Minn. Ambulatory Pediatrics, 5(5), 281–289.
• Brankaer, C., Ghesquière, P., & De Smedt, B. (2014). Numerical magnitude processing deficits in children with mathematical difficulties are independent of intelligence. Research in Developmental Disabilities, 35(11), 2603–2613.
• Butterworth, B., Varma, S., & Laurillard, D. (2011). Dyscalculia: From brain to education. Science, 332(6033), 1049–1053.
• Dirks, E., Spyer, G., van Lieshout, E. C., & de Sonneville, L. (2008). Prevalence of combined reading and arithmetic disabilities. Journal of Learning Disabilities, 41(5), 460–473.
• Fuchs, L. S., Powell, S. R., Seethaler, P. M., Cirino, P. T., Fletcher, J. M., Fuchs, D., … & Zumeta, R. O. (2009). Remediating number combination and word problem deficits among students with mathematics difficulties: A randomized control trial. Journal of Educational Psychology, 101(3), 561–570.
• Geary, D. C. (2011). Consequences, characteristics, and causes of mathematical learning disabilities and persistent low achievement in mathematics. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 32(3), 250–263.
• Haberstroh, S., & Schulte-Körne, G. (2019). The diagnosis and treatment of dyscalculia. Deutsches Ärzteblatt International, 116(7), 107–114.
• Jordan, N. C., Resnick, I., Rodrigues, J., Hansen, N., & Dyson, N. (2017). Delaware longitudinal study of fraction learning: Implications for helping children with mathematics difficulties. Journal of Learning Disabilities, 50(6), 621–630.
• Kaufmann, L., & von Aster, M. (2012). The diagnosis and management of dyscalculia. Deutsches Ärzteblatt International, 109(45), 767–778.
• Kovas, Y., & Plomin, R. (2007). Learning abilities and disabilities: Generalist genes, specialist environments. Current Directions in Psychological Science, 16(5), 284–288.
• Kucian, K., & von Aster, M. (2015). Developmental dyscalculia. European Journal of Pediatrics, 174, 1–13.
• Landerl, K., Bevan, A., & Butterworth, B. (2004). Developmental dyscalculia and basic numerical capacities: A study of 8–9-year-old students. Cognition, 93(2), 99–125.
• Mazzocco, M. M., & Thompson, R. E. (2005). Kindergarten predictors of math learning disability. Learning Disabilities Research & Practice, 20(3), 142–155.
• Molko, N., Cachia, A., Rivière, D., Mangin, J. F., Bruandet, M., Le Bihan, D., … & Dehaene, S. (2003). Functional and structural alterations of the intraparietal sulcus in a developmental dyscalculia of genetic origin. Neuron, 40(4), 847–858.
• Morsanyi, K., van Bers, B. M., McCormack, T., & McGourty, J. (2018). The prevalence of specific learning disorder in mathematics and comorbidity with other developmental disorders in primary school-age children. British Journal of Psychology, 109(4), 917–940.
• Murphy, M. M., Mazzocco, M. M., Hanich, L. B., & Early, M. C. (2007). Cognitive characteristics of children with mathematics learning disability (MLD) vary as a function of the cutoff criterion used to define MLD. Journal of Learning Disabilities, 40(5), 458–478.
• Park, J., & Brannon, E. M. (2013). Training the approximate number system improves math proficiency. Psychological Science, 24(10), 2013–2019.
• Peard, R. (2010). Dyscalculia: What is its prevalence? Research evidence from case studies. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 8, 106–113.
• Price, G. R., Holloway, I., Räsänen, P., Vesterinen, M., & Ansari, D. (2007). Impaired parietal magnitude processing in developmental dyscalculia. Current Biology, 17(24), R1042–R1043.
• Price, G. R., & Ansari, D. (2013). Dyscalculia: Characteristics, causes, and treatments. Numeracy, 6(1), 2.
• Reigosa-Crespo, V., Valdés-Sosa, M., Butterworth, B., Estévez, N., Rodríguez, M., Santos, E., … & Lage, A. (2012). Basic numerical capacities and prevalence of developmental dyscalculia: The Havana Survey. Developmental Psychology, 48(1), 123–135.
• Rubinsten, O., & Henik, A. (2009). Developmental dyscalculia: Heterogeneity might not mean different mechanisms. Trends in Cognitive Sciences, 13(2), 92–99.
• Shalev, R. S. (2004). Developmental dyscalculia. Journal of Child Neurology, 19(10), 765–771.
• Shalev, R. S., & Gross-Tsur, V. (2001). Developmental dyscalculia. Pediatric Neurology, 24(5), 337–342.
• Shalev, R. S., Manor, O., Kerem, B., Ayali, M., Badichi, N., Friedlander, Y., & Gross-Tsur, V. (2001). Developmental dyscalculia is a familial learning disability. Journal of Learning Disabilities, 34(1), 59–65.
• Stock, P., Desoete, A., & Roeyers, H. (2010). Detecting children with arithmetic disabilities from kindergarten: Evidence from a 3-year longitudinal study on the role of preparatory arithmetic abilities. Journal of Learning Disabilities, 43(3), 250–268.
• Vigna, G., Ghidoni, E., Burgio, F., Danesin, L., Angelini, D., Benavides-Varela, S., & Semenza, C. (2022). Dyscalculia in early adulthood: Implications for numerical activities of daily living. Brain Sciences, 12(3), 373–388.
• Watson, S. M., & Gable, R. A. (2013). Unraveling the complex nature of mathematics learning disability: Implications for research and practice. Learning Disability Quarterly, 36(3), 178–187.
• Willcutt, E. G., Petrill, S. A., Wu, S., Boada, R., DeFries, J. C., Olson, R. K., & Pennington, B. F. (2013). Comorbidity between reading disability and math disability: Concurrent psychopathology, functional impairment, and neuropsychological functioning. Journal of Learning Disabilities, 46(6), 500–516.